Historia Rogów

RYS HISTORYCZNY KRÓLEWSKIEJ WSI ROGI

Rogi jako osada istniała jeszcze przed 1340 rokiem. Według najstarszego dokumentu wieś Rogi została założona na mocy przywileju wydanego w czasie Oktawy św. Trójcy we Wiślicy w 1348 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. Wydawca kodeksu dyplomatycznego, Franciszek Piekosiński, uznał tę datę za mylną i założenie Rogów odnosi do roku 1358. W tym też roku, 3 czerwca, Kazimierz Wielki sprzedał Piotrowi – wójtowi z Kołaczyc, sołectwo we wsi Rogi za 800 kop groszy praskich.  Na podstawie tego dokumentu dowiadujemy się również, że wieś lokowana dotąd na prawie polskim została wyłączona spod jurysdykcji urzędników i ulokowana na prawie magdeburskim. Lokacja wsi przebiegała po obu stronach rzeki Lubatowa, tak bowiem nazywała się rzeka Lubatówka w XIV wieku. Wzdłuż rzeki wyznaczono drogi, przy których w równych odstępach budowano domy i pomieszczenia gospodarcze. Prostopadle do drogi lub rzeki, które stanowiły oś wsi, wymierzano pasy gruntów. Domy budowano przy drodze jak najbliżej wody bieżącej – rzeki, ale jednocześnie w odległości, która uniemożliwiała zalanie przez wodę w czasie większych przyborów rzeki. W zależności od warunków terenowych osadnicy otrzymali czas na zagospodarowanie się wolny od wszelkich opłat. W Rogach czas wolnizny był bardzo zróżnicowany, na starych polach wynosił sześć lat, na polach wysłużonych – 10 lat, w zaroślach i gęstych lasach – 20 lat. Fakt, iż część osadników otrzymała tylko sześć lat wolnizny ze względu na istnienie dawnych pól uprawnych, świadczy o tym, że wieś istniała wcześniej, tj. przed 1358 rokiem. Sołtys otrzymał sześć łanów wolnych, oprócz tego jeden dla kościoła, a dwa na wspólne pastwisko, czyli wygon.  Otrzymał również przywilej na stawy z młynem na rzece Lubatówce, dwie karczmy z prawem propinacyjnym, prawo połowu ryb, polowania i zakładania pasiek. Za te przywileje miał dostarczyć na każdą wyprawę dwóch żołnierzy.

Równocześnie z lokowaniem wsi założono w Rogach parafię rzymsko-katolicką. Przystąpiono również do budowy drewnianego kościoła, który konsekrowano w 1464 roku.

Na początku XV wieku wieś przeszła w posiadanie rodziny Czarnockich. Jan Czarnocki z bratem Mikołajem sprzedali Rogi swemu bratu Piotrowi – kanonikowi krakowskiemu. Z podziału wsi dokonanego 22 sierpnia 1462 roku między Piotra, Jana, Mikołaja, Marcina i Stanisława Czarnockich wynika, że istniał zamek z dwiema wieżami – wielką i małą. Wieś posiadała już kościół i plebanię. W 1471 roku dzierżawcą Rogów był Jan Kobyleński, zaś w 1495 roku Hieronim z Kobylan, który w 1505 roku wykupił wieś z rąk Czarnockich.

W 1524 roku król Zygmunt Stary potwierdził fundację Parafii Rogi, o czym wspominają akta biskupie z 1536 roku.  W 1539 roku właścicielem Rogów był Jan Tarło, zaś w 1565 roku Mikołaj Tarło.

W 1600 roku przystąpiono do budowy nowego kościoła, gdyż wcześniejsza świątynia znajdowała się w stanie ruiny. Nowy kościół parafialny poświęcił 28 września 1603 roku biskup Maciej Pstrokoński.

W latach 1655-1657 Rogi uległy znacznemu zniszczeniu i spaleniu w czasie najazdu wojsk szwedzkich, węgierskich i kozackich na Podkarpacie. Zniszczenia były tak wielkie, że ówczesny dzierżawca wsi Wojciech Krzycki – stolnik ziemi czerskiej, dworzanin i sekretarz króla Jana Kazimierza został w późniejszym czasie zwolniony od płacenia podatków na okres prawie 10 lat. W czasach baroku na miejscu zrujnowanego zamku wybudowano kamienny dwór, który stał się siedzibą nie tylko wójtostwa Rogi, ale i starostwa lubatowskiego.

Na początku XVIII wieku trwały we wsi spory między Cieciszewskimi a Karczewskimi, co doprowadziło do ograbienia kościoła i śmierci kilku chłopów (1707-1708). Na mocy przywileju Augusta III Sasa z 10 listopada 1760 roku wieś posiadał Ignacy Oraczewski.

Dnia 6 kwietnia 1769 roku na polach w północno-wschodniej części wsi miała miejsce bitwa między konfederatami barskimi, a Rosjanami. Poległych żołnierzy pochowano w zbiorowej mogile na terenie Rogów.

Na mocy pierwszego traktatu rozbiorowego Polski królewska wieś Rogi została zajęta przez wojska austriackie 11 września 1775 roku. Dnia 15 stycznia 1781 Rogi zostały sprzedane Józefowi Bobowskiemu. W 1841 r. córka ówczesnego właściciela Rogów - Wanda z Bobowskich wyszła za mąż za dziedzica Nienadowej, hrabiego Eustachego Dembińskiego, dając początek rogowskiej linii Dembińskich. Przed I wojną światową ówcześni właściciele Rogów – Dembińscy - utracili płynność finansową w zarządzaniu majątkiem, w wyniku czego zlicytowano ich siedzibę rodową.

W czasie I wojny światowej doszło w Rogach do znacznych zniszczeń, m.in. został spalony dwór i zdemolowany kościół św. Anny. Pałac oraz zabudowania dworskie zostały zniszczone przez wojska rosyjskie. Często miały miejsce rabunki, kradzieże, z których słynęli przede wszystkim Kozacy. Mieszkańcy Rogów od października 1914 roku do maja 1915 roku musieli udzielać w swych domach kwater dla obu walczących w czasie wojny stron. Kilkunastu mieszkańców wsi walczyło w różnych częściach Europy. Na froncie zachodnim pod Verdun walczyli  m.in.: Stanisław Kilar, Jan Muroń, Jan Parylak, na froncie włoskim walczyli: Aleksander Kochan, Wojciech Węgrzyn, Stanisław Szajna.

Okres po 1915 roku nie wpłynął zasadniczo na życie wsi, która w zasadzie funkcjonowała tak jak w warunkach pokojowych.  I wojna światowa znacznie zmieniła życie mieszkańców wsi Rogi. Zniszczony pałac, dworskie zabudowania gospodarcze, zadłużenie właściciela majątku (był nim Dymitr Macek) spowodowały, że część obszaru dworskiego została sprzedana, a także rozparcelowana przez mieszkańców wsi. Z powodu parcelacji dochodziło we wsi do licznych sporów. Konflikty powstawały też z innych powodów. Już w 1918 roku miały miejsce ruchy antyżydowskie. W Rogach mieszkało kilka rodzin żydowskich, które zajmowały się głównie handlem. Z powodu tych zajść Żydzi sprzedali swoje gospodarstwa mieszkańcom wsi. Jeden z budynków, tzw. ratusz (koło szkoły) został zakupiony przez gminę z przeznaczeniem na dom gminny. W 1925 roku z sal w tym budynku wydzielono miejsce na przedstawienia amatorskie i na czytelnię. W dwudziestoleciu międzywojennym szybko wzrosła liczba mieszkańców wsi, co spowodowało przeludnienie. W 1926 roku Rogi zamieszkiwało 1290 osób, a w 1938 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1449 osób.

Podczas II wojny światowej Rogi były miejscem silnie działającej konspiracji zbrojnej, stąd pochodził oficer dywersyjny krośnieńskiego obwodu AK – Franciszek Kochan. W okresie operacji karpacko-dukielskiej we wrześniu 1944 roku na kilka dni w Rogach ustaliła się linia frontu. Po przejściu frontu NKWD dokonało licznych aresztowań wśród członków AK.

Czasy PRL-u to dla Rogów przede wszystkim okres budowy najważniejszych obiektów społeczno-kulturalnych we wsi. Wybudowano m.in. szkołę podstawową, dom ludowy, remizę strażacką, siedzibę kółka rolniczego. Po 1989 roku nastąpił dalszy rozwój wsi, oparty przede wszystkim na inicjatywie prywatnej mieszkańców.